|
Oğuz Kağan Destanı - NEVRÛZ VE TÜRK KÜLTÜRÜNDE RENKLER
|
|
|
|
10
Millî Folklor
G‹R‹fi:
A. Nevrûz’un sözcük anlam›: Nevrûz
Farsça bir sözcüktür. Nev, yeni, rûz, gün,
nevrûz, yeni gün demektir. Nev hecesi ile
bafllayan baflka Farsça sözcükler de dili-
mize girmifltir. Örne¤in; nevbahar, ilkba-
har, nevzat, yeni kifli, yani çocuk, nevci-
van, yeni yetiflen genç vb.
Nevrûz, Orta Do¤u ve Ön Asya halk-
lar›nca yeni y›l›n bafllang›c›, bahar bayra-
m› olarak benimsenen bir gündür(Tezcan:
s.3). Ülkemizde Nevrûzla ilgili olarak baz›
törenler düzenlenmektedir. fiimdi bu tö-
renlerden baz›lar›n› tan›maya çal›flal›m:
1. Ertu¤rul Gazi Törenleri: Eskiden
Mart ay›nda yap›lan bu törenler, günü-
müzde Eylül ay›n›n ikinci günü düzenlen-
mektedir. Törenler, Sö¤üt’te Ertu¤rul Ga-
zi’nin türbesi çevresinde gerçeklefltirilir.
Bu törenler, bir tür “ Yörük Bayram› ” ha-
vas› tafl›maktad›r. Kat›lanlar daha çok
Karakeçili afliretinin mensuplar›d›r. Kur-
banlar kesilir, etli pilavlar yenir. Halk
oyunlar› ve cirit gösterileri yap›l›r(Çay:
s.120).
2. Tahtac› Türkmenlerinde Nevrûz:
‹zmir Bornova’ya ba¤l› Naldöken Kö-
yü’nde, Tahtac› denen konar- göçer aileler
yaflamaktad›r. Genellikle Ak Deniz ve Ege
yöresinin da¤l›k bölgelerinde yaflayan ve
a¤aç iflleriyle u¤raflmalar›ndan dolay›
kendilerine “ tahtac›” s›fat› verilen Türk-
menler vard›r. Naldöken köyündeki yafla-
yan halk da bu zümredendir. Bunlar da
Nevrûz, yaylaya ç›k›fl günü olarak bilinir.
Halk o gün, topluca yemek yer, mezarl›k-
lar› ziyaret eder.
Güney Do¤u Anadolu’da, Nevrûz söz-
cü¤ünün bafl›na bir de “sultan” s›fat› geti-
rilir. Bu bölgede Sultan Nevrûz, 21 Mart’›
22 Mart’a ba¤layan gecedir. Bu gece, belli
olmayan bir saatte gökyüzünde görülen
güzel bir k›z›n ad› Sultan Nevrûz’dur.
Baflka bir inan›fla göre, aya¤›nda halhal›
NEVRÛZ VE TÜRK KÜLTÜRÜNDE RENKLER
Nevruz and the Place and Importance of Colors in the Turkish Culture
Nevrûz et couleurs dans la culture turque
Doç. Dr. Hayrettin RAYMAN*
* Afyon-Kocatepe Üniv. Ö¤retim Üyesi
ÖZET
Nevrûz, Türklerde ve ‹ran’da bahar bayram›d›r. Türkiye'de Nevrûz ile ilgili birçok tören düzenlenmek-
tedir. Nevrûz, de¤iflik anlamlar içerir. Buna karfl›n bir ortak payday› da anlat›r. Bu da dirilifli, canl›l›k ve ye-
niden do¤uflu anlatmas›d›r.
Son y›llarda Nevrûz Bayramlar› önem kazanm›flt›r. Buna paralel olarak baz› renkler de ön plana ç›k-
m›flt›r.
Renklerin de¤iflik anlamlar içermesi milletlerin mitolojileri ve uygarl›klar›yla ilgidir. Renkler, insanla-
r›m›z› kaynaflt›rmak için kullan›lan araçlard›r.
Anahtar Kelimeler
Nevrûz, bayram, renk, fonksiyon, kültür
RESUME
"Nevrûz" est une fête chez les Turcs et en Iran. Dans notre pays, Il se fait plusieurs cérémonies sur
Nevrûz. Nevrûz porte des sens differents. Malgré cela, il represente l’ associe dénominateur. Ces derniers
temps la cérémonie de Nevrûz gagne d’ importance.
Les couleurs expliquent des sens differents a propos des nations et des civilations.
Les Mots Clés
Nevrûz, Fête, Couleur, Fonction, Culture
bulunan kufl k›l›¤›na girmifl bir erendir.
Nevrûz’un gökyüzünden geçti¤i saatte
uyan›k olup onu görenlerin bütün istekle-
rinin kabul olaca¤›na inan›l›r
Nevrûz, Orta Anadolu’da Mart doku-
zu olarak kutlan›r.Amasya yöresinde Nev-
rûz günü k›r gezisi yap›l›r.Tokat civar›nda
ise Nevrûz, hem ulusal hem de dinsel bir
özellik kazanm›flt›r. Bu yöredeki inanca
göre, bahar, Tanr›’n›n ilahi güzelli¤inin
yeryüzüne yans›d›¤› zamand›r. Bahar, ye-
flili, dirilifli, yeniden do¤uflu, tazeli¤i, gü-
zelli¤i simgeler.
Türklerde 21 Mart günü, y›lbafl› ola-
rak kabul edilir. 21 Mart günü gece ile
gündüz eflittir. Türkler bu güne “Yengi-
gün” derler. Orta Asya ve ‹ran’da da Nev-
rûz, ortak bir kültür ö¤esidir. Türklerde
bir varolufl, dirilifl bayram›d›r. Nevrûz,
güneflin Koç Burcu’na girdi¤i gündür.
Nevrûz, Türklerin Ergenekon’dan ç›kt›k-
lar› gündür.
Alevî- Bektafli inanc›nda Nevrûz, Hz.
Ali’nin do¤um günü, Hz. Fatma ile evlen-
di¤i gündür (Makas: s.182).
Kürtlerde Nevrûz, bayram günüdür.
Nevrûz, Kawa adl› bir demircinin zalim
yönetici Dahhak’› yendi¤i bir gündür. Ger-
çekte Pers olan Kawa, bu efsanede Kürt
kimli¤i ile karfl›m›za ç›kmaktad›r(Aksoy:
s.136).
Nevrûz, de¤iflik etnik gruplarda
de¤iflik anlamlar içerir. Buna karfl›n bir
ortak payday› simgeler; bu da yeflillik,
bafllang›ç, coflku ve canlanmad›r.
B. Türk Kültüründe Renkler: Yüz-
y›llardan beri uluslar›n yaflam ve kültürü,
gelenek ve göreneklerinde renkler, de¤iflik
anlam, imaj ve görev yüklenmifllerdir. Af-
rika’da yaflayan zenciler için kara renk, iyi
ruhu, ak ise, kötü ruhu simgeler. Kara
renk, Avrupal› için kötülük, yas anlat›r.
Çin ve Japonlar için de kara ve ak renkler,
yas ve kötülü¤ün habercisidir(Nedret
Mahmut: S.1). Yeflil renk, Avrupal› için
k›skançl›¤›, umudu anlat›rken, Asyal› için
sevinç ve mutluluk kayna¤›d›r. Sar› renk,
Avrupal› için korkakl›¤›, k›skançl›¤›, al-
çakl›¤› sembolize ederken Asyal› için, te-
miz ve pak sözcükleriyle anlamdafl olarak
kullan›l›r(Nedret Mahmut: s.1).
Son y›llarda, Nevrûz Bayramlar›n›n
önem kazanmas›yla baz› renkler, Türk
halk kültüründe ön plana ç›km›flt›r. Bu
nedenle baz› renklerin kültürümüzde
yüklendikleri fonksiyonlar› belirtmenin
yararl› olaca¤›n› umuyorum.
AK: Türk inançlar›nda, özellikle fia-
manizm’de, büyüklü¤ü, adaleti, ve güçlü-
lü¤ü anlat›r. Ak, renklerin bafl›d›r. Ak, te-
mizlik, ar›l›kt›r. Devlet büyüklerinin sa-
vafllarda giydikleri giysilerin renginin
ad›d›r. Günümüzde kullan›lan “Yüzü ak”
ve “Aln› ak” deyimleri ak’›n Türk kültü-
ründe adalet, do¤ruluk, yücelik, hakl›l›¤›
içerdi¤ini gösterir. Alp Aslan, Malazgirt
Savafl›’na ç›kmadan önce beyaz elbise giy-
mifl, at›n›n kuyru¤unu kendisi ba¤lam›fl-
t›r. Buradaki ak elbise, yüceli¤i, üstünlü-
¤ü simgelerken, ‹slâmiyet’te kefeni, ölü-
mü ça¤r›flt›r›r.
Gönül yaylas›nda üç gül aç›lm›fl
Ak gül k›rm›z› gül sar› gül
Birbirinden güzel do¤mufl ay›lm›fl
Ak gül k›rm›z› gül hele sar› gül.
Âfl›k Meslekî, s.447.
Atasözlerinde: Ak koyunun kara ku-
zusu da olur.
Ak ak yudu, mor mor serdi.
Ak akçe karan gün içindir.
Ak esvap leke götürmez.
Ak gözden kendini sak›n.
Ak gün a¤art›r, kara gün karart›r.
Ak koyunu görüp içi dolu ya¤ sanma.
Ak sade yüksek nal›n, üstüne binip
sal›n.
Ak fleker beyaz fleker bir damar› soya
çeker
Ak üstüne karalar, birbirini kovalar
Ak yüze kara göz.
Deyimlerde: Anas›n›n ak sütü gibi
helâl etmek.
Ak beze kara yamal›k.
Bilmecelerde: Bir salk›m üzümüm
var, yar›s› ak, yar›s› kara (Gece – Gün-
düz).
Y›l: 14 Say›: 53
Millî Folklor
11
Ald›r onun tepesi
Yeflildir hem cübbesi
Kara kara küpesi (Karpuz).
Ben kar beyazd›m
Sonra ot gibi yeflil
Sonunda kan k›rm›z›
Çocuklar beni sever (Kiraz).
Halk Türkülerinde: Yafl› yirmi yedi
gencecik ifli
Tabuta s›¤m›yor a¤ beyaz döflü(Öz-
türk: s. 263).
Türk mitolojisine göre tanr› Ülgen
dünyay› yaratmay› düflünürken, su içeri-
sinden birden Ak-Ana görünür, Ülgen’e
ak›l verir. Ak-Ana, ak›ll› ve bilgilidir. Tan-
r› Ülgen’in k›zlar›na da Ak-k›zlar denir
(Ö¤el: s.571). Ak sözü, Altay Türkçesi’nde
cennet anlam›ndad›r.
SARI: Kavray›c› bir dinamizmi, kül-
çe alt›n›, sonbahar yapraklar›n›, damal›
taksileri, ay çiçek tarlas›n›, flöminedeki
alevleri, patates k›zartmas›n›, PTT’yi, civ-
civi simgeler. Sar› rengin kutsall›¤› fiama-
nizm’den kaynaklanmaktad›r. Sar› renk,
dünyan›n merkezinin sembolüdür. Tanr›-
lar tanr›s› Ülgen’in alt›n kap›l› saray› ve
alt›n renkli taht› dünyan›n merkezini
oluflturur.
Türkler, uzun y›llar, sar› çizme ve k›-
z›l keçeden külah giymifllerdir. Bugün
halk aras›nda yayg›n olarak kullan›lan
“Sar› Çizmeli Mehmet A¤a” deyiminin
kayna¤› bu kültür gelene¤imize dayan-
maktad›r(Genç: s.32). Sar› sözcü¤ü, ço-
¤unlukla alt›nla birlikte kullan›l›r. Gök-
türk Yaz›tlar›’nda alt›ndan söz edilirken
yaln›zca alt›n denilmez, sar› alt›n denilir.
Sar› renk, Memlûk ve Alt›n Ordu Devlet-
leri’nde genifl yer bulur. Sar› Bayraklar,
M›s›r Memluk Devleti’nde çok görülür. Bu
devleti yönetenler, Alt›n Ordu Devleti ge-
lene¤i içinde yetiflenlerdir. Alt›n Ordu ha-
kan› Batu Han’›n baflkenti ad› da Sar› Or-
du’dur.
Sar›; edebiyatta beniz, y›ld›z, çiçek
ve giyim için kullan›l›r. Sonbahar›, yafll›l›-
¤›, hastal›¤›, ça¤r›flt›r›r. S›cak ve ›fl›kl› bir
renktir. Uyar›c› özelli¤i vard›r. Trafikte
geçifle haz›r ol anlam›ndad›r. Karacao¤lan
bu rengi flöyle kullan›r.
Sar› çiçek sarvan kurmufl naz ilen
Âfl›klar da keman ilen saz ilen
On beflinde yeni yetme k›z ilen
Seni yaylaman›n zaman› da¤lar.
Öztelli, 230/1.
K›r at›n sar› donlusu
Yi¤idin gözü kanl›s›.
Dadalo¤lu, s. 155.
Sar› saç üstüne sar›fl›n yazma
Yak›fl›r bafl›na kurban oldu¤um.
Huzurî, s..37.
Makaram sar› ba¤lar
K›z söyler gelin a¤lar
Niye ben ölmüflmiyem
Asiyem karalar ba¤lar(Öztürk: 263.)
Sar› yazma yak›fl›r m› güzele
Sarard› gül benzim döndü gazele
Ben gidiyorum sen yârini tazele
Al›r›m ahd›m› koymam a gelin (Öz-
türk: s.263.)
Atasözlerinde: ‹ne¤in sar›s›, topra¤›n
karas›.
Sar› saman vaktinde alt›n olur.
Sar› sab›r yiyen lezzetini sonradan
bulur.
Sar› sakall›, mavi gözlüden hay›r gel-
mez.
Bilmecelerde: Ayva gibi sar›d›r
Elma gibi suludur(Portakal).
YEfi‹L: Toplum severli¤i, duyarl›l›¤›,
ruhsal iliflkiyi, çam›, hal› sahay›, Bursa’y›,
bilardo masas›n›, türbeyi, biber dolmas›-
n›, çevreyi, dört yaprakl› yoncay›, Cen-
net’i, ördek bafl›n› ifade eder.
Türk mitolojisine göre, Tanr› Ül-
gen’nin yedi o¤lundan birisinin ad› Yeflil
Kaan’d›r. Görevi bitkilerin büyümesini ve
yeflillenmesini sa¤lamakt›r. Bir Türk efsa-
nesine göre, Ülgen, insan› yarat›r. Sonra
kuzgun denilen kuflu da yaratt›¤› insana
can istemesi için Kuday adl› baflka bir
tanr›ya gönderir. Kuzgun gökyüzüne ha-
valan›r. Can› al›p dönerken yerde bir lefl
görür. Dayanamaz, lefli yemek için a¤z›n›
açar. Gagas›ndaki can düfler ve çam orma-
Y›l: 14 Say›: 53
12
Millî Folklor
n›na da¤›l›r. Bugün çam ve ard›ç a¤açlar›-
n›n k›fl ve yaz yeflilliklerini korumas› bu-
na ba¤l›d›r Genç: s.23).
Göçebe olarak yaflayan Türklerin ha-
yat›nda baz› do¤a olaylar› etken olmufltur.
Bunlar, otlar›n yeflermesi, gök gürlemesi,
y›ld›r›m flak›mas›. Türkler, hayvan yavru-
lar›n› otlatmak için otlar›n yeflermesini
bekler. Bu nedenle yeflil renk, Türklerin
yaflam›nda önemli bir fonksiyon üstlenir.
Çin kaynaklar›n›n bildirdi¤ine göre,
M. Ö. 8. yüzy›l ve 9. yüzy›llarda 21 Mart
tarihleri önemli olmaya bafllam›flt›r. Çün-
kü 21 Mart, ayn› zamanda otlar›n yefler-
meye bafllad›¤› dönemdir.
Yeflil; yafl sözünden türemedir. Yafl
ise, dünyan›n her yan›nda yaflayan Türk-
lerce ömür anlam›nda kullan›l›r. Ayr›ca
yafl, Türk toplumunun baz›lar›nda genç
insan anlam›nda kullan›l›r.
Kaflgarl› Mahmut, ünlü eseri Divanü
Lügat’it Türk’te, Çin ipeklerinden söz
ederken k›rm›z›, yeflil ve sar› kumafllar›n
pazarlarda çokça sat›ld›¤›n›, günlük ha-
yatta çok kullan›lan bu kumafllar›n kültür
hayat›na yans›d›¤›n› söyler (Kaflgarl› : s.
251).
Eski Türklerde flaman, gökyüzüne
yükselirken sar›, k›rm›z, yeflil elbiselerini
kullan›r. Türklerde yeflil renk, ‹slâmiyetle
birlikte kutsall›k kazan›r. Safevî Türk-
men Devleti’nin bayraklar› yeflildir. Os-
manl›larda da yeflil renkli sancaklar uzun
süre kullan›lm›flt›r. Fatih’in ‹stanbul’u
kuflatt›¤› s›rada gemisinde yeflil sancak
oldu¤u bilinmektedir. Çald›ran Sava-
fl›’nda da Bolu ve Kastamonu süvarileri
yeflil sancak kullanm›fllard›r. Barbaros
hayrettin Pafla’n›n ‹nebaht› Savafl›’nda
kulland›¤› bayrak da yeflil renklidir.
Yeflil; edebiyattaki anlam› ile canl›l›k
ve dirili¤i simgeler. Çöllerde, çoraklarda
yaflayanlar, yeflile büyük özlem duyarlar.
Halk dilinde, yeflil görmek, yeflile çal-
mak, yeflile susamak, yeflile dönmek, yefli-
le uzanmak, yefliller giymek, yeflillenmek
gibi deyimler kullan›l›r (Eyüpo¤lu: s.121).
Yeflil; Karacao¤lan’›n en çok kullan-
d›¤› renklerden biridir.
Boynu yeflil gövel ördek
Sana bir göl gerek idi
Kanad›n›n biri yeflil
Biri de al gerek idi.
Yeflil bafll› gövel ördek
Uçar gider göle karfl›
E¤ricesin tel tel etmifl
Döker gider yâre karfl›.
Öztelli, 230/1.
Ka¤›zmanl› H›fz›: Dal›n tahta durur
önün yar m›d›r
Yeflil bafll› sunam güllerin hani.
(S.Eyüpo¤lu, s.189).
Türkülerde: Eylen turnam eylen ha-
ber soray›m
Yeflil kanad›na mektup saray›m (Öz-
türk: s.265).
KIRMIZI (AL): Birden Heycanlan-
may›, çucuksu ve sinirli davran›fl›, yaflam
tutkusunu, coflkuyu, kan›, itfaiye arabala-
r›n›, Türk bayra¤›n›, bo¤aya sallanan ku-
mafl›, güneflin bat›fl›n›, karpuzu, atefli an-
lat›r (fienol: s. 314).n Türklerde çok eski-
den beri Al ruhu, Al atefl terimlerinin kul-
lan›lmas› Türklerin yaflam›nda k›rm›z›
rengin önemini gösterir. Türklerin Al Bay-
rak kullanmalar› atefl kültü ile aç›klan›r.
Kazak ve K›rg›zlar, bayrak sözcü¤ü yerine
Yalav sözcü¤ünü kullan›rlar ki bu sözcü-
¤ün asl› da alav-alevdir.
Al ve k›z›l renkler, tarihimizin bafl-
lang›c›ndan beri Türk ruhu ve inanc›n›
yans›tmaktad›r. Çin kaynaklar›na göre
K›rg›z hanlar›n›n ota¤›nda k›rm›z› bay-
raklar bulunmaktad›r. XI. Yüzy›ldan son-
ra al, bir renk ad› oldu¤u kadar, bayrak
ad› da olmufltur. Dede Korkut Hikâyele-
rindeki bilgilere göre O¤uzlarda güveylik
elbise “ K›m›z› kaftan”, gelinlik ise “Al du-
vak” t›r. K›rm›z› Osmanl›larda sayg›n bir
renktir. Osman gazi savafllarda al sancak
kullanm›fl, ölümünden sonra da eflyalar›
aras›nda Alaflehir dokumas› k›rm›z› san-
caklar bulunmufltur(Genç: s.19). K›rm›-
z›(al), edebiyatta yanak, yüz, kan, gül, tafl
sözcükleri ile birlikte kullan›l›r. Dilimizde
Y›l: 14 Say›: 53
Millî Folklor
13
s›fat görevini üstlenmifltir. Dinamizm,
canl›l›k anlat›r. Kan rengi olarak tehlike-
yi, trafikte ise yasa¤› ve durmay› simge-
ler.
Karacao¤lan, bu rengi flöyle kullan›r:
Benim vâdem senden evvel yeterse
Mezar›ma çifte tafl dikin k›rm›z›.
(Öztelli, 251/2).
Sümmânî: Sevdi¤im bezendi ipekler
ile
Al k›rm›z› mercan yelekler ile
(Rayman I : s. 140).
Efkârî: K›zarm›fl yanaklar olmufl al
gibi
Ar›n›n yapt›¤› taze bal gibi.
(Rayman II : s. 18).
Atasözlerinde: Al elmaya tafl atan
çok olur.
Al giyen al›n›r, mor giyen sal›n›r.
Al kiraz üstüne kor ya¤ar.
Türkülerde: Atma bu tafllar› ben ya-
ral›yam
Elâlem al giymifl ben karal›yam(Öz-
türk: s. 265).
KARA: Suskunlu¤u, korkuyu, ka-
ranl›¤›, gece elbisesini, gözleri saklayan
gözlü¤ü, elektrik kesintisini gösteriri.
Türk kültüründe kara, genellikle toprak
rengi, ya¤›z yer anlay›fl› ile birlikte kulla-
n›l›r. Halk kesimine kara budun denir.
Kara kul, karavafl veya karabafl deyimleri
köle anlam›nda kullan›l›r.
Kara, Türklerde Kuzey’in sembolü-
dür. Birçok kavim kuzeyin karanl›klar ül-
kesi oldu¤u konusunda birleflmifltir
(Genç: s.41). Müslümanlar, kuzeye diyar-›
zülmet demifllerdir. Kuzeyden esen yele “
Karayel” diyoruz. Karak›fl dedi¤imiz mev-
sim de k›fl›n fliddetini anlat›r.
Kara, Asya Türkçesi’nde kuzeyi, ak,
güneyi sembolize eder. Anadolu halk›n›n
karaya karfl› tavr› sürekli olumsuzdur.
Karan›n y›k›c› ve ürkütücü bir anlam ta-
fl›mas› karanl›ktan kaynaklan›r. Halk
inanc›nda; kara y›lan, kara kedi, kara si-
nek, kara domuz, kara köpek, u¤urlu sa-
y›lmaz. Karaa¤aç, çok dayan›kl› olmas›na
karfl›n, ölü mezar›na konulmaz. Kara
a¤açtan sand›k, beflik yap›lmaz. Kara,
ölüm, yas ifade eder.
At, Türk toplumunda çok sevilen bir
hayvan oldu¤u halde karas›na ilgi duyul-
maz. Kara, giyimde a¤›rbafll›l›k ve ciddi-
yeti anlat›r.
Karacao¤lan’da göz, zülüf, ba¤›r, kafl,
gün, toprak sözcükleriyle birlikte kullan›-
l›r.
Bana kara diyen dilber
Gözlerin kara de¤il mi
Yüzünü sevdiren gelin
Kafllar›n kara de¤il mi
—————————————
Beni kara diye yerme
Mevlâm yaratm›fl hofl görme
Elâ göze siyah sürme
Çekilir kara de¤il mi.
Öztelli, 460/1.
Atasözlerimiz aras›nda kara ile ilgili
flu örneklere rastl›yoruz:
Kara haber tez duyulur.
Kara gündür gelir geçer.
Kara koyun oturdu, ak koyun götür-
dü.
Karadan öte renk yoktur.
Karalar kart olur, öpmesi sert olur.
Kara ba¤la yan›na al a¤la.
Kara dut yaprak açt› yaz, döktü k›fl-
t›r.
Deyimlerimizde:
Kara ba¤lamak, kara belâ, kara ca-
hil, kara çal›, kara günlere kalmak, kara
kara düflünmek, karanl›kta göz k›rpmak,
kara kedi geçti, kara gün dostu, kara yaz›,
kara yüz, kara bulut, kara baht... vb.
Kazan, kazana kara demifl, tavan›n
gülmeden akl› ç›km›fl.
Türkülerde: Gelinin kunduras› kara-
lardan karad›r
Koynunda memeler fleker paredir
Benim seninkinden fleker paredir
Bafl› duman duman a¤lar bu gelin
(Öztürk: s.265).
Ah kara koyun da koyunumun beyi-
dir
Ak koyun da yüre¤imin ya¤›dur(Öz-
türk: s.265).
Y›l: 14 Say›: 53
14
Millî Folklor
MAV‹: Duygusall›¤›, ak›lc›l›¤›, ken-
dini denetleme yetene¤ini, tekne tatilini,
do¤algaz alevini, okyanusu, blue-jean›, öz-
gürlü¤ü, havac› üniformas›n›, ‹brahim
Tatl›ses’i, halk otobüsünü, nazar boncu¤u-
nu, aç›k bir gökyüzünü anlat›r. Bu anlam-
lar›n yan›nda, sessizlik, sonsuzluk, huzur
ve rahatl›k bildirir. Yarat›c› düflüncelerin
do¤mas›na yard›m eder. Çal›flma odalar›-
n›n maviye boyanmas› e¤itimcilerin iste-
¤idir. Nazara karfl› koruyucudur. Gizli
sevgilerin dile getirilmesinde bu renkten
yararlan›l›r. Örne¤in:
Mavi boncuk kimdeyse
Benim gönlüm ondad›r.
Türkülerde: Mavilim maviflilim
Tenhada buluflal›m mavilim
Kurban oldu¤um Allah
Tez günde kavuflal›m mavilim(Öz-
türk: s265).
Ayr›ca dünyada mavinin bir tonu ola-
rak bilinen “ Turquaz” Türk rengi olarak
tan›n›r.
PEMBE: ‹nceli¤i, mutluluk bulutu-
nu, tavflan burnunu, sabun köpü¤ünü,
utangaç genç k›z›, masumiyeti, dans eden
çingeneyi, çilek dondurmay›, genç k›zl›k
hayallerini, yara band›n› ça¤r›flt›r›r.
Türkülerde: ‹nce giyerim ince
Pembe yak›fl›r gence
‹nsan bir hofl oluyor
Sevdi¤ini görünce.
MOR: Yarat›c›l›¤›, özgürlü¤ü, duygu-
sal bozuklu¤u, menekfleyi, tülü, ispirtoyu,
patl›can›, karamsarl›¤›, ozaliti, ka¤›t bin-
li¤i, üflümüfl yüzü, karbon ka¤›d›n›, uçan
balonu anlat›r. Güzellik simgesi olarak
kullan›l›r. ‹fade etti¤i anlam kesinlik gös-
termez.
Türkülerde: Nerde benim mor süm-
büllü ba¤lar›m.
Kara çad›r dokuz direk
Bende kalmad› yürek
A¤ konak ›ss›z kal›yor
Mor kekilli o¤lan gerek(Öztürk: 265).
SONUÇ: ‹nsanlar› bir araya getiren,
benzefltiren, ayn›laflt›ran, onlar› bir ulus
haline dönüfltüren de¤erler vard›r. Renk-
ler de bunlardan biridir. Renklerin de¤iflik
anlamlar ifade etmesi uluslar›n mitoloji
ve uygarl›klar› ile ilgilidir.
Nevrûz Bayram› ile güncellik kaza-
nan renklerden sar›, k›rm›z›, yeflil, ayr›
kültürel kimliklerin iflareti de¤il, aksine
ulusal kimli¤in ö¤eleridir. Sar›, k›rm›z›,
yeflil renkler, insanlar›m›z› ay›rmak, böl-
mek için de¤il, aksine birbirine ba¤lamak,
kaynaflt›rmak için kullan›lan araçlard›r.
KAYNAKLAR
1. Mahmut TEZCAN, Türk Millî Kültüründe
Bahar Bayramlar› Olarak Nevrûz ve H›d›rellez,
Anayurttan Atayurda, Türk Dünyas›, Mart 1995,
C.II.
2. Abdülhâluk ÇAY, Türk Ergenekon Bayram›
(H›d›rellez), Ankara 1988.
3. Zeynel Abidin MAKAS, Nevrûz, 1996.
4. Gürdal AKSOY, Kürt Dili ve Söylence-
ler,1996
5. Cahit ÖZTELL‹, Karacao¤lan (Bütün fiiir-
leri), ‹stanbul 1970.
6. Reflat GENÇ, Türk ‹nan›fllar› ‹le Millî Gele-
neklerinde Renkler ve Sar› K›rm›z› Yeflil, Ankara
1997.
7. Kaflgarl› Mahmut, Divanû Lügat’it Türk,
Ankara 1974.
8. ‹smet Zeki EYÜPO⁄LU, Anadolu ‹nançla-
r›, ‹stanbul 1987.
9. Hayrettin RAYMAN,Âfl›k Sümmânî Hayat›
fiiirleri ve fiiirlerininTahlili, Ankara 1997.
10. Hayrettin RAYMAN, Ardanuçlu Âfl›k Ef-
kârî, Erzincan 1998.
11. Sabahattin EYÜPO⁄LU, Gökyüzü Mavi
Kald›, ‹stanbul 1978.
12. As›m BEZ‹RC‹, Türk Halk fiiiri, ‹stanbul
1993.
13. Ali Osman Öztürk, Pertev Naili Boratav
Arma¤an›, Ankara 1998.
14. Bahaeddin Ö¤el, Türk Mitolojisi, Ankara
1993.
15. Ahmet fienol, Türk Halk Oyunlar› Adlar›
‹çindeki Renk ve Rakam Motifi, IV. Milletleraras›
Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara
1992.
Y›l: 14 Say›: 53
Millî Folklor
15
http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/hayrettin_rayman_turk_kulturunde_renkler_nevruz.pdf |
| Bugün 12 ziyaretçi (15 klik) kişi burdaydı!
|
|
|
|
