Oğuz Kağan Destanı

Alp Oğuz
Türk destanlarında görülen örnek tip “Alp” tipidir. Oğuz kağan destanında bu tipin en idealine rastlanılmaktadır.
Oğuz Kağan destanında, Oğuz’un hayatının başlıca merhaleleri: Doğumu, gençliği, savaşları, oğulları arasında ülkesini paylaştırması, ölümüne yakın zamanları arka arkaya verilmiştir.
Destanda hayatın başlıca safhaları arasında sıkı bir ilişki vardır. Onların hepsini birbirine bağlayan temel kavram yiğitlik, kahramanlık ve cihangirlik1 fikridir. Bunların da temelinde kuvvet ve hareket fikri yatar.
Oğuz’un temposu son derece süratlidir. Bu sürat, normal çocukluk zamanını birdenbire aşmasının sebebidir. Oğuz, bir an önce yiğit olmak istemektedi
r. Eski Türk toplumunda çocuk kuvvetli ve cesur olduğunu ispat ettikten sonra azalır ve sosyal bir şahsiyet haline gelir. Oğuz, hayatının hiçbir anında geçmişe dönmeyen, bilakis ondan uzaklaşan bir şahsiyettir.

Oğuz’da oğullarının gerçekleştireceği bir ideal vardır. O da cihanın ele geçirilmesi fikridir. Sürat ve hareket destanın esasını oluşturmaktadır. Oğuz’un ideali bütün dünyayı hatta kainatı ele geçirmektir. “Daha deniz daha müren” mısraları Oğuz Kağan’ın ruhuna hakim olan cihangirlik idealinin en açık
ispatıdır. Oğuz Kağan ele geçirdiği topraklarda durmaz. Onun için önemli olan sahip olmak değil, ele geçirmek; daha doğrusu yenmek, zafer kazanmaktır.

Destandaki mekan durulan değil aşılan mekandır. Oğuz Kağan durgun, içe dönük insan tipinin tam zıttıdır. Oğuz Kağan’ın varlığından taşan kuvvet onu dışa doğru iter.

Kısacası Alp, Türk destanlarının ve olayların merkezinde duran bir kahramandır. Alpler kendi tutkularının üzerinde millet namına bir hedefin savunucusu konumundadırlar. Millet ve kahraman bir hedefe ulaşabilmek için bütün halinde hareket ederler. Bu ülkü ve hedef:
a. Milletin istiklalini ve hürriyetini korumaya yöneliktir.
b. Destan kahramanı, toplumun hayat anlayışını kişiliğine yansıtır ve yaşatır.
c. Devleti yüceltme, destanların genel karakterini oluşturur.
Destan kahramanı millet anlayışının kişilik kazandırdığı bir tiptir. Genellikle Alp veya Alpgazi kavramı ile vasıflandırılan bu kahraman, millete, topluma mâl olmuş bir şahsiyettir. Destanlardaki kadın ise, destan kahramanlığının kişiliğini tamamlayan, ona kişilik ve güç kazandıran ideal bir tip özelliği taşır. Destanda kadın hiçbir zaman bir iç çekişmenin sebebi olmamıştır.